Τα γεγονότα της απελευθέρωσης του Πιτυούς το 1912

11 Νοεμβρίου 1912! Ημέρα μνήμης και γιορτής για την απελευθέρωση της Χίου! Αλλά το Πιτυός θα πρέπει να περιμένει για άλλες 40 μέρες!

«….Από τον Μάρτιο του 1912 που οι Ιταλοί βομβάρδισαν τον Ασύρματο των Τούρκων στην απέναντι της Χίου Μικρασιατική ακτή, άρχισαν οι Τούρκοι ν’ ανησυχούν για τη μελλοντική κατοχή του νησιού και ενίσχυσαν τις φρουρές των. Στο Πιτυός ήρθε κι εγκαταστάθηκε ο Διοικητής του Τουρκικού στρατού Ζιχνή Βέης. Στις κορυφές των υψωμάτων γύρω από το χωριό τοποθετήθηκαν φυλάκια. Όλες οι εκκλησίες και πολλά σπίτια του χωριού έγιναν αποθήκες των Τούρκων. 

Στο Πιτυός ήταν και το νοσοκομείο των Τούρκων, όλου του στρατού κατοχής που στεγάζονταν στα σπίτια Φράγκου και Κατσαρού. Εκτός από το χωριό είχαν και στην Αμεθούντα εφόδια (υψόμετρο 1050 μ.). Τον Οκτώβριο του 1912 σύνδεσαν το Πιτυός μέσω Φλωρίου, Εγγύσας, Αγ. Μάρκο, Άγιοι Πατέρες με τηλέφωνο. Όλον τον Οκτώβριο έμενε στο Πιτυός ο Ζιχνή Βέης για να οργανώσει την άμυνα του Πιτυούς. Ο Ζιχνής, μιλούσε με πολύ ευγένεια στους χωρικούς. Στις αρχές Νοεμβρίου έφυγε από το Πιτυός και αποχαιρετώντας τους χωρικούς, είπε: “Έχετε γειά, τώρα πια θα γίνετε Έλληνες…..»

Από τις αφηγήσεις των Πιτυανών αυτοπτών των μαχών, Γιάννη Γιαννόμωρου και Δημητρό Καζήλα τον Φεβρουάριο του 1952 στην εφημερίδα “Πρόοδος”, όπως τις καταγράφει ο Γιώργος Χειλάς στο “Πιτυός- Ιστορία του χωριού μου”, σελ 35-36

Όπως είναι γνωστό, το Πιτυός θα παραμείνει κατεχόμενο από τον Τουρκικό στρατό μέχρι τα ξημερώματα της 21ης Δεκεμβρίου 1912 όταν οι τελευταίοι Τούρκοι στρατιώτες υπό τον Υπολοχαγό Αμπάς θα παραδοθούν στο απόσπασμα του ανθυπασπιστή Σταρίδα που σπάει την τελευταία γραμμή άμυνας στο Καρφωτό, στα όρια Πιτυούς – Καρδαμύλων και ενώ ο Ζιχνή Μπέης θα έχει ήδη παραδοθεί στις Καρυές μερικές ώρες νωρίτερα.

Οι ντόπιοι Πιτυανοί, ευρισκόμενοι στο επίκεντρο της Τουρκικής δύναμης, δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν ένοπλη ομάδα αντίστασης – αυτό θα ήταν αυτοκτονικό. Ωστόσο για να διασκεδάσουν τις υπόνοιες ότι δεν συμμετείχαν στον εθνικό αγώνα, τρεις χωριανοί, οι Παναγιώτης Μιθρή Κριτούλης, Παντελής Μαυριάνος και Γιώργος Αποστολής (Γιωργάρα) κατ’ εντολή της διοίκησης του Ελληνικού στρατού και προσποιούμενοι τους ποιμένες που πήγαιναν στα κοπάδια τους για να σπάσουν τα Τουρκικά στρατιωτικά μπλόκα, πήγαν μέσα στη νύχτα και έκοψαν τα τηλεφωνικά καλώδια που συνέδεαν την Οθωμανική στρατιωτική διοίκηση στο Πιτυός με την εμπροσθοφυλακή του τρίτου Τουρκικού λόχου στην Αχλάδα του Αίπους. Μάλιστα για να γίνουν πιστευτοί προς την Ελληνική στρατιωτική διοίκηση ως προς τα εθνικά τους αισθήματα δεν περιορίστηκαν σε ένα απλό σαμποτάζ, αλλά τύλιξαν και πήραν μαζί τους πολλά μέτρα τηλεφωνικού καλωδίου, κινδυνεύοντας να γίνουν αντιληπτοί από τους Τούρκους.

Σε αυτό το διάστημα της πολιορκίας των 40 ημερών, η ευρύτερη περιοχή του Αίπους και το Πιτυός θα γίνουν το πεδίο των πιο σκληρών χερσαίων μαχών του Α Βαλκανικού πολέμου σε νησί του Αιγαίου:

  • Πρώτη μάχη του Αίπους στις 15 Νοεμβρίου 1912 με 25 Έλληνες νεκρούς και 37 τραυματίες. Πρώτος Τουρκικός αντιπερισπασμός την ίδια μέρα από το Καρφωτό του Πιτυός προς τις Ελληνικές θέσεις στο Κάστρο της Γριάς στα Καρδάμυλα. Δύο Έλληνες νεκροί.
  • 7 και 8 Δεκεμβρίου 1912, διήμερος βομβαρδισμός των ταμπουρωμένων στο Πιτυός Τούρκων από τον Ελληνικό στόλο στα ανοιχτά των Καρδαμύλων. Έπεσαν 67 μεγάλες οβίδες πυροβόλου στο χωριό και ως εκ θαύματος κανένας άνθρωπος δεν έπαθε τίποτα.
  • 19 έως 21 Δεκεμβρίου 1912. Επίθεση των Ελλήνων από όλες τις μεριές προς το Πιτυός, από Αμάδες και Βίκι προς Αμεθούντα, από Φυτά προς το Όρος, από Λαγκάδα-Κυδιάντα προς Κοίλα. Η φονικότερη μάχη και αυτή που θα κρίνει το τέλος του πολέμου, θα γίνει ξανά με την Ελληνική επέλαση από τα Καρδάμυλα προς το Καρφωτό στο πιο ισχυρά επανδρωμένο και εξοπλισμένο Τουρκικό φυλάκιο.

Στις μάχες αυτές θα διακριθούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ορισμένοι αξιωματικοί και των δύο στρατών.

Από Ελληνικής μεριάς, έμειναν στην ιστορία:

  • Ο υποναύαρχος Ιωάννης Δεμέστιχας, επικεφαλής των ειδικών δυνάμεων των πεζοναυτών, την τότε ελίτ του Ελληνικού εκστρατευτικού σώματος, που θα εκδράμει κατά την πρώτη φάση της εκστρατείας στο Αίπος. Θα σπάσει την πρώτη γραμμή άμυνας των Τούρκων αιφνιδιάζοντας τους, στο Καστέλλι Αίπους, στην περιοχή του σημερινού ηρώου. Ωστόσο, ο Δεμέστιχας, αν και μπαρουτοκαπνισμένος και τολμηρός μαχητής των Μακεδονικών πολέμων, θα υπερεκτιμήσει τις δυνατότητες του και θα υποτιμήσει τον αντίπαλο, οδηγώντας τους ακατάλληλα ντυμένους (με σκούρα μπλε στολή) πεζοναύτες του, σε μάχη σε ανοιχτό μέτωπο στην περιοχή πάνω από το σημερινό Τουριστικό του Αίπους, όπου και τα Τουρκικά πολυβολεία απ΄ τη θέση Σελλάδα θα σταματήσει την Ελληνική επίθεση με σημαντικές απώλειες για τους Έλληνες. Στη στολή ενός νεκρού Έλληνα στρατιώτη βρέθηκε ιδιόχειρο σημείωμα που έγραφε: «Θυσιαστήκαμε άσκοπα υπό του Ιωάννου Δεμέστιχα».
  • Ο τότε ακόμη άγνωστος νεαρός Ανθυπολοχαγός Νικόλαος Πλαστήρας που μόλις τον Ιούνιο του 1912 έχει αποφοιτήσει από τη σχολή Αξιωματικών του στρατού, θα μεταφερθεί με τις ενισχύσεις που θα στείλει ο Ελληνικός στρατός στη Χίο στα τέλη Νοεμβρίου 1912. Έχοντας ήδη πάρει νωρίτερα το βάπτισμα του πυρός στο μέτωπο της Ηπείρου του Βαλκανικού πολέμου, ο Πλαστήρας θα είναι ο ανθυπολοχαγός επικεφαλής των δυνάμεων που θα εκδράμουν από την Λαγκάδα προς το Πιτυός, επικεφαλής μιας εμπειροπόλεμης διμοιρίας στρατιωτών και μερικών δεκάδων εθελοντών από Λαγκάδα, Κυδιάντα και Συκιάδα. Το άγημα του θα λάβει διαταγή επίθεσης στην τελευταία φάση του πολέμου, προς την κατεύθυνση του Σαρακήνου, των Κοίλων και της Σκάφης.
  • Ο ανθυπασπιστής Ιωάννης Σταρίδας, ο οποίος θα τεθεί μαζί με μια διμοιρία δεκανέων, επικεφαλής του εθελοντικού σώματος των Καρδαμυλιτών που πρώτοι από όλους σε όλη την Χίο θα φτιάξουν ένοπλη πολιτοφυλακή και θα συμμετέχουν στις μάχες. Ο Σταρίδας κατάφερε μέσα σε λίγες μέρες να μεταλαμπαδεύσει τον επαγγελματισμό του τακτικού στρατού στους ενθουσιώδεις αλλά άπειρους Καρδαμυλίτες εθελοντές, που υπό τη δική του ηγεσία, θα δώσουν τις αποφασιστικές τελευταίες μάχες, στο Καρφωτό, στον Τράχωνα και τελικά θα καταλάβουν την Θεοτοκίνα και κατόπιν την Σπηλιωτίνα, στην οποία στις 21 Δεκεμβρίου 1912 θα παραδοθούν οι τελευταίοι 11 Οθωμανοί αξιωματικοί και 297 στρατιώτες συνολικά από το Πιτυός και στην Αμεθούντα. Είναι χαρακτηριστικό το γραπτό σημείωμα με το οποίο ο επικεφαλής τους, Υπολοχαγός Υγειονομικού Αμπάς, απευθύνθηκε στον Σταρίδα με σκοπό να παραδοθεί σε αυτόν και όχι στους άτακτους αντάρτες ή τους Κρήτες χωροφύλακες που τους φοβόταν: «Προς τον αξιωματικό του Ένδοξου Ελληνικού Στρατού Κύριον Σταρίδα Είμεθα το όλον 57 τραυματίαι, του Τουρκικού στρατού, εις ιατρός και εγώ ο υπολοχαγός εις τον πόδαν προ 40 ημερών. Ήδη σας παρακαλώ όπως μας παραλάβητε απόψε διότι φοβούμεθα πολύ. Ω φίλτατε αξιωματικέ του ένδοξου Ελληνικού στρατού τα ειλικρινή προς υμάς σέβη.  Ο υπολοχαγός Αμπάς» (Χειλάς σελ 37)

Από Οθωμανικής μεριάς πρέπει να μνημονευθούν:

  • Ο αντισυνταγματάρχης Ζιχνή Μπέης, ο τελευταίος Οθωμανός στρατιωτικός διοικητής της Χίου.  Ο αριστοκράτης Οθωμανός στρατιωτικός καριέρας, τοποθετήθηκε στη Χίο μόλις ένα χρόνο πριν τους Βαλκανικούς πολέμους. Οργάνωσε την απεγνωσμένη άμυνα του πολιορκούμενου στρατού του, που αριθμούσε περί τους 2000 άντρες, έχοντας φροντίσει να εκμεταλλευτεί στο έπακρο το φυσικό οχυρό που συνιστά το Αίπος και το Πελλιναίο. Διακρίθηκε για τις αμυντικές και οργανωτικές ικανότητες του και συνάμα για τον ήπιο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τους απλούς κατοίκους. Για αυτό και σεβόμενος την στρατιωτική ανδρεία και ευγένεια του, ο Ελληνικός στρατός του επέτρεψε να διατηρήσει στην αιχμαλωσία το ξίφος του αξιωματικού, τιμής ένεκεν. Ο ίδιος, ανταπέδωσε την ευγενική φιλοφρόνηση προς τον Ελληνικό στρατό με δηλώσεις που έκανε προς τις Ελληνικές εφημερίδες αμέσως μετά την παράδοση του. Μετά από την απελευθέρωση του στο τέλος των Βαλκανικών πολέμων το 1913, θα επιστρέψει στην χώρα του και λίγους μήνες αργότερα θα υποβάλλει την παραίτηση του, όπως προκύπτει από την επετηρίδα του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου Στρατού.
  • Ο ικανότατος λοχαγός διοικητής του 3ου Τουρκικού Λόχου, Χουσεϊν Χουσνού Αϊντεμίρ, ο οποίος απέκρουσε την αρχική Ελληνική επίθεση στις 15 Νοεμβρίου στο Αίπος. Θα αιχμαλωτιστεί και αυτός με τον υπόλοιπο Τουρκικό στρατό και θα φυλακιστεί στην Κεφαλονιά. Μετά την απελευθέρωση του και κατά την διάρκεια του Α παγκοσμίου πολέμου θα διακριθεί στο Ανατολικό μέτωπο κατά των Ρώσων (από τους οποίους θα αιχμαλωτιστεί ξανά και θα βρεθεί στη Σιβηρία). Θα πολεμήσει αργότερα, εναντίον των Ελλήνων, στην μάχη του Σαγγάριου και στην Προύσα. Μετά το 1923 θα αναρριχηθεί στην Κεμαλική στρατιωτική ιεραρχία και θα αποστρατευτεί με τον βαθμό του Ταξιάρχου τη δεκαετία του 1930. Πρόσφατα ο εγγονός του, κατέγραψε και εξέδωσε στην Τουρκία αναμνήσεις από τις πολεμικές περιπέτειες του παππού του, στις οποίες γίνεται εκτεταμένη μνεία της μάχης της Χίου με δυσεύρετα ντοκουμέντα, από Τουρκικής μεριάς. (βλέπε http://www.geliboluyuanlamak.com/2439_vatan-mudafaasinda-bir-omur-huseyin-husnu-aydemir.html#_ftnref2)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ:

  • “Όσα ο ίδιος είδον” Γεώργιος Χωρέμης, Χίος 2002 εκδ. ΑΛΦΑ ΠΙ (εκ του πρωτότυπου χειρογράφου του συγγραφέως)
  • “Chius Liberata”, Philip Argenti, London 1937
  • Αφιέρωμα του περιοδικού Πελλιναίου, τεύχη 14 & 20 , Χίος 2000 & 2002 αντίστοιχα