Η Ζωή Φυτούση ήταν η πιο διάσημη Πιτυανή καλλιτέχνιδα του 20ου αιώνα, για την οποία όμως ελάχιστοι γνωρίζουν την καταγωγή της. Κι όμως, η μεγάλη Ελληνίδα τραγουδίστρια, ηθοποιός και συγγραφέας, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 4 Σεπτεμβρίου 1933 από πατέρα Πιτυανό, τον παλαίμαχο πολεμιστή της Μικράς Ασίας, Πολυχρόνη Φυτούση.

Ο Πολυχρόνης Φυτούσης που μετακόμισε στην Αθήνα την δεκαετία του 20, εργαζόταν ως δημόσιος υπάλληλος στο Υπουργείο Εσωτερικών και παντρεύτηκε την Αγγελική, προσφυγίνα από τη Μικρά Ασία. Έμειναν στην προσφυγική συνοικία του Αγίου Αντωνίου στο Περιστέρι. Είχαν 4 παιδιά, τρία κορίτσια – το ένα ήταν η Ζωή – και ένα αγόρι. Ο Πολυχρόνης Φυτούσης διατήρησε τις μνήμες του τόπου καταγωγής του και επισκέπτονταν το Πιτυός τακτικά μέχρι και τη δεκαετία του 50. Η ίδια η Ζωή Φυτούση δεν φαίνεται να έκανε το ίδιο ταξίδι ποτέ και έζησε δύσκολα και φτωχικά παιδικά χρόνια διατηρώντας περισσότερο τις παιδικές της μνήμες από την προσφυγική οικογένεια της μητέρας της. Έλεγε χαρακτηριστικά η ίδια σε πρόσφατη συνέντευξη της λίγο πριν πεθάνει:

«Η ζωή μου είναι ένας αγώνας. Εγώ από την προσφυγική παράγκα ξεκίνησα, εφτά άτομα, όλη η οικογένεια μου ζούσαμε μέσα σ’ αυτή την παράγκα στο Περιστέρι, παιδί των προσφύγων, πάμφτωχο, βήμα βήμα έφτασα κάπου με σκληρό αγώνα. Κάθε χειμώνα στις παράγκες το κρύο και η υγρασία μας περόνιαζαν τα κόκαλα κι έτρεχαν οι παππάδες να μας δώσουν χιτώνια του στρατού και κουβέρτες. Πολλές φορές οι παράγκες πλημμύριζαν κι έτρεχαν οι γονείς μας με κουβάδες να βγάλουν τα νερά για να μην πνιγούμε. Περάσαμε πολύ δύσκολα χρόνια. Αλλά δεν πειράζει, έτσι είναι η ζωή. Μάθαμε να παλεύουμε.»

Η ζωή της συναρπαστική! Η σχέση της με την τέχνη βιωματική! Έλεγε η ίδια σε μια από τις τελευταίες της συνεντεύξεις:

«Η τέχνη για μένα που ξεκίνησα να γράφω από παιδί ήταν η δεύτερη ανάσα μου. Όταν είσαι 11 ετών, βέβαια, δεν φαντάζεσαι πού μπορεί να σε βγάλει η ζωή, αν και πιστεύω βαθιά ότι μέσα μας το γνωρίζουμε από τη στιγμή που γεννιόμαστε.»

Σπούδασε στις δραματικές σχολές του Ελληνικού Ωδείου και του Μιχάλη Κουνελάκη. Πρωτοανέβηκε στο θεατρικό σανίδι, σε ηλικία 20 ετών το 1953, με το έργο «Η μαρκησία της φτωχογειτονιάς», στο Θέατρο Σαμαρτζή. Έπαιξε σε όλα τα είδη από τραγωδία μέχρι επιθεώρηση και συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες και ηθοποιούς.

Στον κινηματογράφο πρωτοεμφανίστηκε το 1952 στην ταινία του Φίλιππα Φυλακτού «Ζαΐρα». Έπαιξε σε πολλές ταινίες της χρυσής εποχής του εμπορικού κινηματογράφου, την δεκαετία του εξήντα, ενώ έκανε αισθητή την παρουσία της στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση.

Ερμήνευσε τραγούδια σπουδαίων συνθετών, όπως του Μάνου Χατζιδάκι («Ο ταχυδρόμος πέθανε», «Φέρτε μου ένα μαντολίνο» για τα οποία άλλωστε είναι ευρύτερα γνωστή), του Σταύρου Ξαρχάκου («Τα δάκρυά μου είναι καυτά», «Για χατίρι σου»), του Γιώργου Κατσαρού («Χαμογέλασε, πατέρα», «Έλα-Έλα»), του Απόστολου Καλδάρα («Η κοσμοναύτισσα») και του Μάνου Λοΐζου («Το Σαββατόβραδο»).

Το πιο γνωστό από τα παραπάνω, το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι «Φέρτε μου ένα μαντολίνο» το ερμήνευσε για πρώτη φορά στην παράσταση «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλο, το 1961, στο «Θέατρο Αθηνών», από τον θίασο του Δημήτρη Μυράτ και της Βούλας Ζουμπουλάκη. Έλεγε χαρακτηριστικά για αυτή της, την εμπειρία η ίδια:

«…. διάβασα μια μέρα πως ο Μυράτ ανέβαζε το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλο στο Θέατρο Αθηνών και πως ο σκηνοθέτης μάλωνε με τον συνθέτη, διότι ο ένας ήθελε τη δραματική ηθοποιό και ο άλλος τη λυρική φωνή. Σκέφτηκα μήπως τους έκανα εγώ. Τον Μυράτ τον είχα καθηγητή, επομένως του τηλεφώνησα αμέσως. Μου είπε να πάω να συναντήσω τον Χατζιδάκι στα στούντιο της Finos, στη Χίου, όπου έκανε οντισιόν, αλλά αυτό δεν γινόταν, μια και τότε εργαζόμουν στο θέατρο Βέμπο. 

Τελικά, ο Μυράτ μου έκλεισε ραντεβού στο σπίτι του Χατζιδάκι, δύο το μεσημέρι! Πόσες φορές πήγα; Τέσσερις! Ο Χατζιδάκις δεν έλεγε να εμφανιστεί, κοιμόταν εκείνη την ώρα. Όταν όμως εμφανίστηκε την τέταρτη φορά, κόντευα να λιποθυμήσω! Μου φάνηκε πιο ψηλός, πιο παχύς, πιο ωραίος, άντε τώρα εγώ να τραγουδήσω μπροστά του. Τον ρώτησα ποιο τραγούδι ήθελε να πω και για να μην πέσω στη σύγκριση με τη Μούσχουρη, πρότεινα ένα λαϊκό ελληνικό κι ένα ξένο. «Προτιμώ ένα ξένο» μου απάντησε, κι έτσι είπα ένα ιταλικό σουξέ της εποχής που έσκιζε στην Ελλάδα. 

«Μη χειρότερα!» αναφώνησε ο Μάνος, κάθισε στο πιάνο και βρήκε τον τόνο μου. Αμέσως τηλεφώνησε στις εφημερίδες: «Βρήκα μια υγρή, ζεστή φωνή»! Την επόμενη μέρα πήγα στην πρόβα!»

Η Ζωή Φυτούση σταδιοδρόμησε και ως συγγραφέας γράφοντας από τα νεανικά της χρόνια. Εξέδωσε τα βιβλία: «Το μαγικό βιβλίο», «Παρ’ εκτός», «Τάφος εδώ δεν είναι», «Μια σφαίρα», «Βοήθεια, θέλω να ζήσω», «Βιβλίο Σπουδαστών, Ελληνική Αγωγή», «Σύγχρονοι ποιητές, Έλληνες και Ιταλοί». Το ποίημά της «Κανείς, μα κανείς» βραβεύτηκε και περιελήφθη σε ιταλική ανθολογία ελληνοϊταλικής ποίησης («Anthologia di poeti Italiani e Greci», Academia Internationale di Propaganda Culturale, 1996). Το 2008, από τις εκδόσεις «Ερωδιός», εκδόθηκε το βιβλίο της «Μένανδρος: Γνώμαι Μονόστιχοι», σε έμμετρη απόδοση, από την ίδια.

Ήταν ενεργή συνδικαλίστρια στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (Σ.Ε.Η.) και πρωτοστάτησε μαζί με την Άννα Φόνσου και άλλους ηθοποιούς στη δημιουργία του «Σπιτιού του Ηθοποιού», του γνωστού χώρου στον οποίο έχουν βρει φιλοξενία και αρωγή εκατοντάδες συνταξιούχοι άποροι και άστεγοι ηθοποιοί

Η Ζωή Φυτούση πέθανε στην Αθήνα στις 23 Ιουλίου 2017, σε ηλικία 83 ετών. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας. Το καλλιτεχνικό της ίχνος θα μείνει στην ιστορία του Ελληνικού πενταγράμμου, του θεάτρου, του κινηματογράφου και των εκδόσεων. Συνάμα όμως, θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένο στις μνήμες μας και το παράδειγμα της, ως μια μαχητική και πρωτοπόρα φεμινίστρια. Χρέος του χωριού καταγωγής της, να την μνημονεύει και να την θυμάται ως ένα από τα πιο λαμπρά και ξεχωριστά τέκνα του.

Ολοκληρωμένη δισκογραφία:

Δίσκοι 78 στροφών:

(Στις πρώτες ηχογραφήσεις της που κυκλοφόρησαν σε δίσκους γραμμοφώνου, έκανε αποκλειστικά δεύτερες φωνές)

  1. Το τριανταφυλλάκι (Ζοζέφ Κορίνθιος) Μπεάτα Ασημακοπούλου – Ζωή Φυτούση (1956)
  2. Ο αργαλειός (Νίκος Γούναρης – Γ. Αναγνωστόπουλος) Νίκος Γούναρης – Ζωή Φυτούση (1957)
  3. Κόντρα μου πας παλιοζωή (Γιάννης Βέλλας – Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου) Μάγια Μελάγια – Ζωή Φυτούση (1957)
  4. Απόψε που’χω τάληρα (Θόδωρος Δερβενιώτης – Κώστας Κοφινιώτης) Μιράντα Νάις – Ζωή Φυτούση (1957)
  5. Όλα τα γαρύφαλλα (Νίκος Γούναρης – Θάνος Σοφός – Ι. Αγγελής) Νίκος Γούναρης – Ζωή Φυτούση – Χορωδία Ελληνίδων Αλ. Παναγιωτόπουλου (1957)
  6. Έλα αγάπη μου (Νίκος Γούναρης) Νίκος Γούναρης – Ζωή Φυτούση (1957)

Δίσκοι 45 στροφών:

  1. Ο ταχυδρόμος πέθανε (Μάνος Χατζιδάκις) (1961, από το θεατρικό «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε»)
  2. Φέρτε μου ένα μαντολίνο (Μάνος Χατζιδάκις) (1961, από το θεατρικό «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε»)
  3. Έφυγε το τραίνο (Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος) Ζωή Φυτούση – Χορωδία (1962)
  4. Τα δάκρυά μου είναι καυτά (Σταύρος Ξαρχάκος – Βαγγέλης Γκούφας) (1962)
  5. Για χατήρι σου (Σταύρος Ξαρχάκος – Βαγγέλης Γκούφας) (1962)
  6. Ο δρόμος είναι σκοτεινός (Γιώργος Μητσάκης) (1963)
  7. Κατάρτια στον ήλιο (Γιώργος Ποταμιάνος) (1963)
  8. Το τραγούδι του Μπαρμπαλιά (Γιώργος Ποταμιάνος) (1963)
  9. Πλάι στη θάλασσα (Γιώργος Ποταμιάνος) (1963)
  10. Η πόρτα (Γιώργος Ποταμιάνος) (1963)
  11. Κοσμοναύτισσα (Απόστολος Καλδάρας – Ε.Σούλης) Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Ζωή Φυτούση (1963)
  12. Κάνε τον πόνο σου χαρά (Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος) (1964)
  13. Τ’ αστέρι του βοριά (Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος) (1964)
  14. Χαμογέλασε πατέρα (Γιώργος Κατσαρός – Πυθαγόρας) (1965)
  15. Έλα έλα (Γιώργος Κατσαρός – Πυθαγόρας) (1965)
  16. Σήκω χόρεψε συρτάκι (Γιώργος Ζαμπέτας – Αλέκος Σακελλάριος) Ζωή Φυτούση – χορωδία (ενορχήστρωση: Γιώργος Κατσαρός) (1966)
  17. Δημήτρη μου, Δημήτρη μου (Γιώργος Ζαμπέτας – Αλέκος Σακελλάριος) Ζωή Φυτούση – χορωδία (ενορχήστρωση: Γιώργος Κατσαρός) (1966)
  18. Έλα κάτσε να τα πούμε (Τάκης Παναγόπουλος) (1966)
  19. O τζίτζικας (Τάκης Παναγόπουλος) (1966)
  20. Πώς τον αγαπώ (Μάνος Λοΐζος – Λευτέρης Παπαδόπουλος) Ζωή Φυτούση, Λίτσα Διαμάντη, Θόδωρος Κανακάρης (1966)
  21. Σαββατόβραδο (Μάνος Λοΐζος – Λευτέρης Παπαδόπουλος) Ζωή Φυτούση- Μάριος (1966)
  22. Ανοίχτε απόψε ουρανοί (Σπύρος Βαλσαμάκης-Δ.Παπανικολάου) (1967)
  23. Γρηγοράκη μου Γρηγόρη (Σπύρος Βαλσαμάκης-Δ.Παπανικολάου) (1967)
  24. Η καρδιά μου έχει μεθύσει (Άγγελος Σέμπος – Λευτέρης Παπαδόπουλος) (1967)
  25. Κλεισ’ το παραθύρι (Άγγελος Σέμπος – Πυθαγόρας) (1967)
  26. Σαφώς το δήλωσα σαφώς (Κώστας Ψυχογιός) Ζωή Φυτούση & Χρήστος Εμμανουήλ (1975)
  27. Το παιχνίδι (Κώστας Ψυχογιός) Ζωή Φυτούση & Χρήστος Εμμανουήλ (1975)
  28. Γλέντα κόσμε (Κώστας Ψυχογιός) (1975)
  29. Μόνη στη βροχή (Κώστας Ψυχογιός) (1975)
  30. Η τσιγγάνα (Κώστας Ψυχογιός) (1976)
  31. Είσαι ο μοιραίος άντρας (Μίμης Χριστόπουλος – Σάκης Καπίρης) (1977)
  32. Ένας αλήτης (Μίμης Χριστόπουλος – Σάκης Καπίρης) (1977)

Ανέκδοτες ηχογραφήσεις και άλλα τραγούδια

Δέκα από τα τραγούδια αυτά εντάχθηκαν το 2006 σε μια συλλογή τραγουδιών της με τίτλο «Τραγούδια από τον κινηματογράφο και το θέατρο». Ένα χρόνο μετά κυκλοφόρησε, σε επιμέλεια του Μάκη Δελαπόρτα, άλλη μια συλλογή με τίτλο «Τα τραγούδια της ζωής μου», με 25 ηχογραφήσεις με τη φωνή της, ανάμεσά στις οποίες, κάποιες ανέκδοτες ηχογραφήσεις που προέρχονται από θεατρικές παραστάσεις:

  1. Lovely boy (Βασίλης Δημητρίου – Pablo Neruda, μετάφραση: Mανώλης Μαυρομάτης, ελεύθερη απόδοση: Λευτέρης Παπαδόπουλος) Από το θεατρικό έργο «Δόξα και θάνατος του Χουακίν Μουριέτα», 1974
  2. Θρήνος (Βασίλης Δημητρίου – Pablo Neruda, μετάφραση: Mανώλης Μαυρομάτης, ελεύθερη απόδοση: Λευτέρης Παπαδόπουλος) Από το θεατρικό έργο «Δόξα και θάνατος του Χουακίν Μουριέτα», 1974
  3. Οι θεριστές (Νότης Μαυρουδής – Κυριάκος Χαραλαμπίδης) Συνοδεύει χορωδία. Από το θεατρικό έργο «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», 2001
  4. Τα λουλούδια (Μάριος Τόκας, μετάφραση και ελεύθερη απόδοση: Μαίρη Βιδάλη) Από το θεατρικό έργο «Δόνα Ροσίτα», 2007

Στα «Τραγούδια της ζωής μου» υπάρχουν και τέσσερα τραγούδια ανέκδοτες ηχογραφήσεις:

  1. Βαριά ειν’ η καρδιά μου (Σταύρος Ξαρχάκος – Ντίνος Δημόπουλος) Από την ταινία «Αμόκ», 1963 (Η μελωδία είναι η ίδια με το τραγούδι «Τα τρένα που φύγαν»).
  2. Νύχτωσε στη γειτονιά (Γιώργος Κατσαρός – Νέστορας Μάτσας)
  3. Ένα καράβι πέρασε (Γιώργος Κατσαρός – Νέστορας Μάτσας)
  4. Παλληκαράκια είκοσι χρονώ (Άγγελος Σέμπος – Λευτέρης Παπαδόπουλος) Η ίδια μελωδία με το ίδιο playback της ορχήστρας, κυκλοφόρησε το 1967 με στίχους του Πυθαγόρα και τίτλο «Κλεισ’το παραθύρι» σε δίσκο 45 στροφών.

Σε αυτή τη συλλογή περιλαμβάνεται επίσης το τραγούδι των Λέανδρου Κοκκόρη και Στέφανου Φωτιάδη «Οι γυναίκες θέλουν ξύλο» από την ομώνυμη ταινία του Ορέστη Λάσκου (1962), που συμπεριλήφθηκε και σε ένα δίσκο με τραγούδια του Λέανδρου Κοκκόρη με τίτλο «Σχεδόν απόγευμα», που εκδόθηκε το 1992. Και ακόμη, το «Ρομανσέρο» των Σάκη Τσιλίκη και Τάκη Καρνάτσου, από το ομώνυμο θεατρικό έργο του Ζακ Ντυβάλ (1984), που μπήκε το 1994 στη συλλογή τραγουδιών του Σάκη Τσιλίκη «20 χρόνια θέατρο».

Επίσης, συμμετέχοντας το 1962 στην «Οδό ονείρων» του Μάνου Χατζιδάκι, η Ζωή Φυτούση, εκτός από το «Έφυγε το τρένο» που τραγούδησε σόλο, έκανε δεύτερες φωνές στην Μάρω Κοντού (μαζί με την Νίκη Λεμπέση, την Σούλα Μπάστα και τον Γιώργο Ζωγράφο) στις περίφημες «Αδελφές Τατά». Ένα χρόνο μετά, η Ζωή Φυτούση τραγουδούσε στο δίσκο με τη μουσική και τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι από το θεατρικό έργο του George B.Show «Καίσαρ και Κλεοπάτρα», για μια «Κοιμισμένη πριγκήπισσα»…

Ενδεικτική Φιλμογραφία:

Ζαϊρα (1952) – Γκολ στον έρωτα (1953) – Το οργανάκι του Αττίκ (1955) – Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο (1957) – Ο γυναικάς (1957) – Κερένια κούκλα (1958) – Διακοπές στην Κωλοπετινίτσα (1959) – Σαρακατσάνισα (1959) – Ο Ηλίας του 16ου (1959) – Φτωχαδάκια και λεφτάδες (1961) – Οι χαραμοφάηδες (1961) – Εξομολόγηση μιας μητέρας (1962) – Λαφίνα (1962) – Ταξίδι (1962) – Μας κρύβουν τον ήλιο (1963) – Το μεροκάματο του πόνου (1963) – Ο εαυτούλης μου (1964) – Εξωτικές βιταμίνες (1964) – Δύσκολοι δρόμοι (1965) – Προξενήτρα πράκτωρ 017 (1966) – Μπουζάνκα αλά Ελληνικά (1975) – Το μεγάλο κανόνι (1981) – Πανικός στα σχολεία (1982) – Πατρίς, Ληστεία, Οικογένεια (1987)

Πηγές