Γιάννης Τσιλίμος, ο Πιτυανός πασάς
Ξεχωριστή θέση στον κατάλογο με τους επιφανείς Πιτυανούς έχει ο Γιάννης Τσιλίμος. Ο μικρός Πιτυανός που κατά τη διάρκεια της σφαγής της Χίου το 1822, βρέθηκε με την αδερφή του στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και από εκεί ακολούθησε ένα μοναδικό δρόμο.
Ο Γιάννης Τσιλίμος στη προφορική ιστορία του χωριού
Η μνήμη του διασώθηκε στόμα με στόμα και καταγράφηκε από τον Χειλά, έτσι όπως του την διηγήθηκε το 1988 ο Γιώργης Χλωρός (1902-1991) που την είχε ακούσει με τη σειρά του, από τον πεθερό του Γιάννη Γιαννόμωρο (1865-1960) δηλαδή τον ιδιοκτήτη του παραδοσιακού ελαιοτριβείου του Πιτυούς, που πρόλαβε εν ζωή τον Γιάννη Τσιλίμο.
«Τα παιδιά της οικογένειας Τσιλίμο, ένα αγόρι ο Γιάννης και η αδερφή του Κυριακή 5-6 χρονών, πήραν οι Τούρκοι μετά τη σφαγή και τα πούλησαν σκλαβάκια στη Μ. Ασία. Για την τύχη των γονιών τους καμιά πληροφορία δεν υπάρχει κι ασφαλώς εσφάγησαν από τους Τούρκους.
Την Κυριακή εξαγόρασε μια οικογένεια Τούρκων που η γυναίκα σύζυγος, ήταν χριστιανή και την έλεγαν Φωτεινή, τουρκικά Φατμέ η οποία ήταν πολύ ωραία γυναίκα. Όταν μεγάλωσε η Κυριακή Τσιλίμο την παντρεύτηκε ο γιος της Φωτεινής που λέγονταν Σουκρής, δηλαδή Σωκράτης, που ήταν και το όνομα του πατέρα της Φωτεινής.
Ο πατέρας του Σουκρή, ο άνδρας δηλαδή της Φωτεινής συνεργάζονταν με τον πατέρα της, το Σωκράτη που ήταν χριστιανός. Ο Σωκράτης υπεραγαπούσε την Κυριακή (κόρη του Τσιλίμο) που ήταν μια ωραία, λεβεντοκόρη.
Για να έχει βοήθεια η γυναίκα του, ο Σουκρής αγόρασε έναν από τους αιχμαλωτισθέντες από τους Τούρκους νέο, ο οποίος ήταν σε κακή κατάσταση κουρελιασμένος και βασανισμένος. Η Κυριακή όταν έφερε ο άνδρας της το νέο στο σπίτι, τον ερωτούσε όπως ήταν φυσικό τα της ζωής του, από που είναι και πώς βρέθηκε εκεί. Ο νέος θυμόταν ότι παιδί τον άρπαξαν οι Τούρκοι από το Πιτυός κι ότι είχε μια αδελφή, αλλά για τους γονείς του τίποτε δεν ήξερε.
Η Κυριακή απ’ όλα όσα θυμόταν ο νέος και της είπε κατάλαβε ότι ήταν ο αδερφός της και συγκλονίστηκε όπως ήταν φυσικό να συμβεί και φανέρωσε όλ’ αυτά πλημμυρισμένη από συγκίνηση στον άνδρα της. Ο Τούρκος δέχτηκε με πολύ συμπάθεια την αποκάλυψη αυτή και φρόντισαν αδελφικά από τότε τον Γιάννη Τσιλίμο.
Τον προστάτεψαν με κάθε τρόπο και τον μόρφωσαν και παρά τον πρόωρο θάνατο του Σουκρή η Κυριακή δεν έπαψε να κάνει κάθε θυσία για τον αδερφό της. Ο Γιάννης Τσιλίμος με την ικανότητα του στην Τουρκική ιεραρχία κατόρθωσε να γίνει Πασάς.
Απόμαχος πια ήλθε κι εγκαταστάθηκε στο Πιτυός στο σπίτι του στη θέση ‘του Τσιλίμο’ όπου οι γέροι της περασμένης γενιάς θυμούνται το στόλισμα του με τα χαλιά και την ιδιαίτερη φροντίδα του εσωτερικού του.» (Χειλάς, σελ. 29-30)
Οι Πιτυανοί της εποχής εκείνης, θυμούνταν πως ο γέρο Τσιλίμος, καθώς ήταν άκληρος και ανύπαντρος, αγόραζε από φτωχούς συγχωριανούς Χριστιανούς ακίνητα και χωράφια τα οποία δεν τα ήθελε και τα οποία κληροδότησε κατόπιν στην κοινότητα ή σε άλλους χωριανούς. Ήταν ένας έμμεσος τρόπος να βοηθήσει το χωριό των προγόνων του που τόσο είχε υποφέρει κατά τη διάρκεια της σφαγής. Το οικόπεδο εξάλλου, στο οποίο χτίστηκε ο νέος ναός του Αγίου Γεωργίου Χιοπολίτη το 2001, στην είσοδο του χωριού, είναι το οικόπεδο στο οποίο ήταν η κατοικία του, τα χαλάσματα της οποίας σώζονταν μέχρι τη δεκαετία του 70.
Ανάλογες ιστορίες Χιωτόπουλων της σφαγής που έγιναν γνωστές
Η ιστορία του Πιτυανού πασά που έκανε αγαθοεργίες στο χωριό του, συνδέεται ίσως με τις γνωστότερες ιστορίες των Χιωτόπουλων που πιάστηκαν σκλάβοι το 1822 και «σουνέτεψαν» – έκαναν δηλαδή περιτομή-σουνέτι, όταν προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ.
Είναι γνωστή η ιστορία του Γιώργου Χαλκιά Στραβελάκη (1817-1878) από τα γειτονικά Καρδάμυλα που βαφτίστηκε Mustapha Kazhnadar και έφτασε να γίνει ο Μέγας Βεζίρης και αναμορφωτής της Οθωμανικής Τυνησίας, μεταξύ 1855-1873. Ή του Ibrahim Edhem Pasa (1819-1893) που γεννήθηκε από φτωχή χριστιανική οικογένεια σε χωριό της Χίου και έφτασε να γίνει πρεσβευτής, υπουργός και για ένα μικρό διάστημα (1877-1878) Μεγάλος Βεζίρης στην Κωνσταντινούπολη. Ή του Hekim Ismail Pasha που γεννήθηκε στη Χίο από Ελληνική οικογένεια (1807-1880) πουλήθηκε μετά τη σφαγή σε έναν επιφανή Οθωμανό γιατρό στη Σμύρνη ο οποίος τον εκπαίδευσε και τον έκανε μεγάλο χειρούργο, και αργότερα πασά επικεφαλής στο Βιλαέτι του Αϊδινίου μεταξύ 1868-1869.
Ο Γιάννης Τσιλίμος δεν έγινε τόσο γνωστός, πέρα από τα όρια του χωριού. Δεν διασώθηκε καν το Οθωμανικό του όνομα με το οποίο θα μπορούσε να γίνει μια διασταύρωση των στοιχείων του, εντός της Οθωμανικής ιεραρχίας και να αναζητηθούν περισσότερα στοιχεία από τα σωζόμενα αρχεία της Οθωμανικής περιόδου στη Σμύρνη. Ωστόσο για το Πιτυός αποτελεί ένα ξεχωριστό και συγκινητικό κομμάτι της ιστορίας του 19ου αιώνα.
(Πηγή: Γιώργος Χειλας, Πιτυός: η Ιστορία του Χωριού μου, Αθήνα 1989)